Het Airport Seaport Ondernemersontbijt dat voor de achtste keer door de Haven Amsterdam werd georganiseerd, stond dit maal in het teken van Global Cities en de positie die de regio Amsterdam met zijn haven en mainport Schiphol als Smart Services Hub vervult. De twee sprekers die dit thema toelichtten: Wouter Jacobs van de Universiteit Utrecht en Sander de Leeuw van de Vrije Universiteit Amsterdam, waren niet onverdeeld optimistisch.

Vergeleken met Global Cities zoals Londen, New York, Dubai en Singapore, speelt Amsterdam niet mee in de champions league en in breder verband is de logistieke functie van Nederland zelfs aan het wankelen, was hun conclusie. Niets is ondenkbaar in deze wereld. Om uit de financiële problemen te komen ziet SNS Reaal zich genoodzaakt succesvolle bedrijfsonderdelen voor veel geld te verkopen. Het hemd is altijd nader dan de rok. Air France zou op een soortgelijke gedachte kunnen komen. Een eventuele verkoop van de Nederlandse parel KLM aan haar kroon, aan bijvoorbeeld de schatrijke eigenaar van een kwaliteitscarrier uit het Midden-Oosten of een consortium in datzelfde gebied, zou de enorme schuldenlast waaronder de Franse luchtvaartmaatschappij zucht, in één klap kunnen decimeren. Hoe ongerijmd zo’n scenario op dit moment ook moge klinken (zeg nooit ‘nooit’!), een verbintenis van KLM met een puissant rijke partij uit het Midden-Oosten hoeft niet slecht te zijn voor logistiek Nederland. Meezeilend op de golfstroom van de bruisende logistieke, financiële en zakelijke activiteiten in Dubai, Abu Dhabi of Qatar zou Amsterdam tot Global City kunnen uitgroeien. De Amsterdamse haven zou daarvan profiteren en Schiphol zou voor de intercontinentale hoofdstromen van vracht en passagiers (zowel toeristisch als zakelijk) voor een geweldige logistieke ondersteuning kunnen zorgen.

Parallelle ontwikkeling
Voor alle helderheid, tijdens het ontbijt werd niet over deze mogelijkheid gesproken. Maar in de lezing van Jacobs kwam met zijn verwijzing naar de diepzee terminal die een consortium uit Dubai 40 km ten opzichte van Londen aan het bouwen is, een parallelle ontwikkeling ter sprake. Straks zullen de financiële transacties, het transport en de logistieke diensten die aan de belangrijke fysieke ladingstromen van deze toekomstige diepzee terminal worden gekoppeld, de kracht van Londen als Global City verder versterken. Met onder andere Canary Wharf en Lloyds Market/Baltic Exchange is Londen sowieso al aantrekkelijk voor grote internationale ondernemingen om zich in of bij de Britse hoofdstad te vestigen. Hoewel Londen op het gebied van maritieme dienstverleningen en verzekeringen wereldwijd nog altijd aan de top staat, spelen de Londense havens een minder belangrijke rol.

Andere motieven
Volgens Jacobs zijn er andere motieven waarom ondernemingen zich graag in een World City als Londen vestigen. De keuze hiervoor wordt onder meer bepaald door het internationaal sterke imago van wereldsteden. Minstens even belangrijk is de beschikbaarheid van representatieve kantoorlocaties. Vestiging van een hoofdkantoor op een A-locatie in Londen, Parijs, Singapore of Dubai geeft prestige aan een onderneming. Daarnaast moeten Global Cities hooggeschoolde arbeid en een hoogwaardige leefomgeving met bijvoorbeeld internationale scholen bieden. Argumenten om zich in de nabijheid van een mainport te vestigen zijn minder ambitieus en worden meestal ingegeven door de aanwezigheid van een internationale luchthaven, een diepzeehaven, gunstige achterlandverbindingen, beschikbare bedrijfsruimte en betaalbare arbeid.

Op het snijvlak
Amsterdam zit op het snijvlak tussen een Global City en een Mainport: te klein voor het tafellaken, te groot voor het servet. Strikt genomen hoeven verladende ondernemingen niet bij een haven of luchthaven gevestigd te zijn om hun lading en transport te financieren en te regisseren. Zij kunnen dat op afstand doen maar het is in het belang van Nederland beter dat ze dat van hieruit gaan doen. “Er zullen daarom extra inspanningen moeten worden verricht, wil je grote internationale ondernemingen over de streep krijgen om zich in de regio Amsterdam te vestigen,” erkent Jacobs. “Om zich in de richting van Global City te ontwikkelen zal Amsterdam meer lading en meer zakelijke diensten zoals bijvoorbeeld maritieme verzekeringen en makelaardij moeten aantrekken. Op zich hebben we een goede uitgangspositie: 3 procent van de wereldmarkt van lading en 4 procent van de wereldmarkt van casco zijn al in Amsterdam geconcentreerd. In totaal wordt in ons land 720 miljoen dollar aan maritieme verzekeringspremies betaald. Amsterdam en Rotterdam zijn de belangrijkste locaties. Veel gespecialiseerde internationale verzekeraars waaronder AMLIN, XL Insurance, HDI-Gerling, Nipponkoa, Brit Insurance en Torus hebben hier hun vestiging.”

Zwaan-kleef-aan
Het is het zwaan-kleef-aan effect waarop wordt gemikt. Nederland kan zijn aantrekkingskracht vergroten wanneer het erin slaagt een veelheid van uiteenlopende gespecialiseerde diensten te koppelen aan de op- en overslag van specifieke goederenstromen. Een Smart Port reikt verder dan de kademuur en de mainport Schiphol reikt verder dan zijn start- en landingsbanen. Beide Ports vormen een essentieel onderdeel van de Global Trade Hub die ons land wil zijn, werd in de discussie met de deelnemers aan het ontbijt geconcludeerd. Overheden, handelsdelegaties, vertegenwoordigers van de regio’s Amsterdam, Rotterdam en liefst ook van de Brainport Eindhoven moeten actief in het buitenland de boer op. Multinationals die de Europese markt vanuit Singapore of Chicago bedienen kunnen dat evengoed, zo niet beter vanuit Amsterdam doen.

Leren van het verleden
Het in de steigers staande project Innovatie Platform Smart Services Hub dat de De Leeuw presenteerde, kan aan de verwezenlijking van deze doelstelling bijdragen. In eerste instantie is het project erop gericht het rendement van de logistieke functie en de daarmee samenhangende economie van de regio Amsterdam te vergroten. Om beter zicht te krijgen op smart services met betrekking tot logistieke en zakelijke dienstverlening waaraan in de toekomst behoefte zal bestaan, wordt een deel van dit project in historisch onderzoek gestoken. Is het toeval dat er zich relatief veel banken in de regio Amsterdam hebben gevestigd of is dat het resultaat van doelgericht industriebeleid? “In de loop van de tijd zijn de havenactiviteiten geëvolueerd en is Schiphol er als wereldwijde mainport bij gekomen,” legt De Leeuw uit. “We willen leren hoe in het verleden transacties tussen verschillende partijen zijn ontstaan, welke logistieke, financiële en zakelijke behoeften tot nieuwe diensten hebben geleid en in welke mate het managen van het geheel steeds belangrijker is geworden.”

Concrete onderwerpen
Op basis van de verkregen inzichten wil het innovatieplatform diensten verder optimaliseren voor een doeltreffend praktisch gebruik. Als voorbeeld noemt De Leeuw het grote aantal logistieke dienstverleners dat in Oost Europa is gaan investeren. Een van de taken wellicht die uit het onderzoek van het innovatieplatform voortvloeien, kan eruit bestaan om deze dienstverleners van hieruit te ondersteunen met een regiefunctie voor financiële en juridische diensten. Marktgerichte innovaties voor bedrijven staan centraal, maar zullen zich richten op concrete onderwerpen, verzekert De Leeuw. Om te beginnen zou er een groslijst van mogelijkheden voor nieuwe logistieke diensten moeten worden gemaakt. Deze zouden zich niet alleen moeten richten op het versterken van bestaande goederenstromen van, naar en via ons land (denk aan cacaco, koffie, bloemen, hightech, benzine, olie, gas, agri- en farmaceutische producten) maar ook op het creëren van geheel nieuwe ladingstromen. Gerichte innovatieplannen en wetenschappelijk onderzoek zouden hier een belangrijke ondersteuning aan kunnen geven. “We moeten kijken naar welke stromen door dit gebied komen en weten hoe die met andere bedrijvigheden samenhangen, ook met financiën,” aldus De Leeuw. “Met de kennis die het platform hiermee verzamelt, kunnen ondernemingen hun logistieke strategie aanscherpen en vernieuwen.” Evenals Jacobs is De Leeuw ervan overtuigd dat innovaties het meeste rendement opleveren als zij in de dienstverleningen over meerdere bedrijfssectoren worden verknoopt. Daarbij blijven de Amsterdamse haven en de luchthaven Schiphol natuurlijk onmisbare assets.

Kat uit de boom kijken
De meerwaarde die hiermee wordt verkregen, levert de regio Amsterdam bouwstenen op om zich als Global City en Smart Services Hub te profileren. Aan de overheid tenslotte de schone taak een wervend marketing en acquisitiebeleid op te tuigen waarmee grote internationale ondernemingen kunnen worden binnengehaald. Het onderzoek van het Innovatieplatform Platform Services Hub loopt van 2013 tot en met 2016. In totaal is er een budget van 1,42 miljoen euro voor uitgetrokken. De Leeuw nodigt bedrijven nadrukkelijk uit om support aan het platform te geven. Op zijn vraag wie van de aanwezigen tijdens het Airport Seaport Ondernemersontbijt hiertoe bereid was, stak echter niemand zijn hand op. Eerst zien en dan geloven, lijkt het devies.